Mało jest na świecie marek, które będąc bardzo popularne, wręcz kultowe, a przy tym czasem budzą sprzeczne emocje. Tak jest z Coca-Colą, która rozpoznawana jest na całym świecie.
Coca- Cola to przejaw amerykańskiego stylu życia, napój popularny do drinków, oraz zaspakajania pragnienia. Codziennie na rynek trafia 2 mld butelek Coca-Coli, Początki fenomenu Coca-Coli i okryta tajemnicą receptura jej wytwarzania, to zdecydowanie intrygująca i fascynująca historia.
Farmaceuta z Atlanty
Start międzynarodowego potentata był skromny. Farmaceuta z Atlanty J. S. Pemberton opracowywał receptury przeróżnych mikstur i napojów gazowanych, które w owym czasie traktowano jak lekarstwa. W 1886 roku stworzył miksturę, którą mieszano z wodą sodową i rozprowadzano w jednej z aptek w Atlancie. Był to napój alkoholowy z kokainą. Napój Pemberton French Wine Coca początkowo traktowano jako cudowny lek na wszelkie dolegliwości, zdrowotne i kosztował pięć centów za szklankę. Z czasem napój ten okazał się też doskonałym pobudzaczem seksualnym. Przepisy jednak zakazywały jego sprzedaży w Atlancie, dlatego też Pemberton dość szybko opracował nową formułę i w 1886 roku na rynek trafiła Coca-Cola The Temperance Drink. Aż do 1903 roku napój zawierał w swym składzie kokainę -oficjalnie Coca-Cola została pozbawiona kokainy dopiero w 1929 roku.
Jednak Pemberton nie był jedynym twórcą sukcesu cudownego napoju. To wspólnik i księgowy Pembertona, Frank Robinson miał wymyślić nazwę oraz zaprojektować słynne logo napoju, które do dziś widnieje na butelkach i puszkach. Pemberton ponoć miał oszukać wspólnika, opatentowując formułę Coca- Coli i gdy drogi biznesowe dawnych przyjaciół się rozeszły, jak to zwykle bywa, w grę weszły emocje. Robinson na odchodne zabrał odpis receptury wytwarzania słynnego napoju. Co dalej działo się z tak pożądaną do chwili obecnej formułą wytwarzania Coca-Coli?
Tajna receptura została opublikowana przez gazetę Atlanta Journal-Constitution w lutym 1979 roku. W gazecie znalazł się następujący przepis: trzy uncje kwasu cytrynowego, uncja kofeiny, 30 uncji cukru, 9,4 litra wody, sok z limonki, uncja wanilii, 1,5 uncji karmelu, 8 uncji alkoholu, 20 kropli olejku pomarańczowego, 30 kropli olejku cytrynowego, 10 kropli olejku muszkatołowego, 5 kropli olejku z kolendry, 10 kropli olejku neroli oraz 10 kropli olejku cynamonowego. Historyk Mark Pendergrast, badacz historii Coca-Coli twierdzi, że receptura opublikowana w gazecie może być prawdziwa. Niestety, w przepisie brakuje niestety tajemniczego składnika znanego jako 7X.
Do dziś dnia koncern Coca-Cola nie potwierdził oryginalności tej receptury. Wiadomo natomiast, że jedyna formuła produkcji Coca-Coli znajduje się w sejfie w Atlancie, gdzie spoczywa zabezpieczona suchym lodem. Przepis na Coca-Colę zna ponoć na pamięć jedynie dwóch pracowników firmy.
Wojna
Gdy w laboratoriach farmaceutów powstały receptury napojów, mających pierwotnie służyć jako lekarstwa, jakieś 12 lat po Pembertonie, w 1898 r. inny farmaceuta Caleb Bradham opracował przepis na środek, który miał pomagać na niestrawność. Było to Pepsi, jeden z najpopularniejszych napojów gazowanych. Siłą rzeczy stanowiło to konkurencję dla spuścizny Pembertona.
Coca-Cola od razu zdobyła przewagę nad Pepsi. Na początku XX wieku,gdy Pepsi jeszcze walczyła o klientów, Coca-Cola zatrudniła agencję marketingową D’Arcy Advertising Company. Była to nowość w zakresie promocji. W reklamach zaczęły się pojawiać gwiazdy estrady i sportowcy. W 1915 roku powstała kultowa butelka Coca-Coli, która stała się prawdziwym symbolem pop kultury. Autorami pomysłu byli Alexander Samuelson i Earl R. Dean z firmy Root Glass Company.
Coca-Cola rozpoczęła już globalną ekspansję: Kanada, Kuba i Panama, Filipiny i wreszcie Europa.W 1919 r. powstają rozlewnie Coca-Cola w Paryżu i Bordeaux.
Na początku lat 20 ubiegłego stulecia stanowisko prezesa Coca-Coli objął Robert W. Woodruff, bankier, który w fotelu prezesa pozostanie przez następne 60 lat, Pepsi tymczasem w 1923 r. oficjalnie ogłosiło bankructwo w wyniku komplikacji wywołanych racjonowaniem cukru w czasie I wojny światowej. Później znak towarowy Pepsi zmienił właściciela, a firma została przeniesiona do Virginii. Coca-Cola kilkukrotnie miała okazję, by przejąć konkurenta jednak nie zdecydowała się na ten ruch.
Cola i mundur
Gdy Stany Zjednoczone przystąpiły do II wojny światowej po ataku na Pearl Harbor w grudniu 1941 roku, właśnie Coca-Cola Company przedstawiła armii USA ofertę na zaopatrywanie żołnierzy w swój produkt w myśl zasady:”Wszyscy żołnierze będą mogli kupić butelkę Coca-Coli za pięć centów, bez względu na to, gdzie będą i ile to będzie kosztować naszą firmę”.
Butelka Coca-Coli nie była tylko sposobem na ugaszenie pragnienia, ale urosła do rangi jednego z kultowych elementów wyposażenia żołnierza US Army, podobnie jak zapalniczka Zippo czy papierosy „Lucky Strike”.
Bez jedzenia żołnierz może wytrzymać kilka dni, ale brak wody organizm znosi o wiele gorzej. Podczas II wojny światowej największe problemy z dostępem do wody miały oddziały walczące w Afryce Północnej i w birmańskiej dżungli. Woda, którą żołnierze znajdowali w studniach pustynnych była na ogół zbyt słona lub celowo zanieczyszczona. W Europie sytuacja wyglądała o wiele lepiej, ale i tu często woda nie nadawała się do picia poprzez różne zanieczyszczenia (paliwa, smary, bliskość zwłok ludzkich) i celowego sabotażu. W tropiku żołnierze nie mogli nawet marzyć o wypiciu planowej racji 7 litów wody, gdyż potoki i stawy w dżunglach były pełne bakterii i zarazków. Pozostawało przegotowanie wody lub deszczówka. Próbowano niwelować skutki zanieczyszczenia wody poprzez wprowadzanie tzw. tabletek uzdatniających. Ohydny, chlorowy posmak, jaki one wytwarzały, nie przysporzył popularności tym specyfikom. Tak więc żołnierze amerykańscy najczęściej sięgali po napoje orzeźwiające w butelkach.
Popularność Coca- Coli pośród żołnierzy spowodowała, że w 1945 roku firma posiadała już 64 fabryki na świecie, opanowując 95% światowego rynku. Coca- Cola wysyłała swoich pracowników na front, aby „pułkownicy Coca-Coli” zadbali o ciągłość dostaw i ich dostępność dla wojska. Wszędzie tam, gdzie się pojawiali jako „Technical Observer”, wzbudzali uzasadniony, powszechny entuzjazm. Organizowali też produkcję nowych fabryk, np. w Oranie w 1943r. Do samej tylko Afryki Północnej wysłano łącznie 3 mln butelek Coli. Chociaż oficjalna cena wynosiła 5 centów, na czarnym rynku butelka Coca- Coli osiągała zawrotną cenę 40 dolarów! Przepadali za nią szeregowcy ale i generałowie, choćby MacArtur czy Eisenhower. Nawet puste butelki były praktycznie wykorzystywane, np. jako pojemniki do przetrzymywania krwi do transfuzji, czy izolatory elektryczne. W grudniu 1944 r. podczas bitwy o Ardeny Coca-Cola zastąpiła wino mszalne podczas mszy, zaimprowizowanej przez wojskowego kapelana.
Fanta
Przed wybuchem II wojny światowej w Niemczech sprzedawano rocznie około pięciu milionów butelek Coca-Coli, wyprodukowanej w 43 fabrykach na terenie Niemiec. Aż do grudnia 1941 roku stosunki firmy Coca-Cola i jej niemieckiej filii: Coca-Cola GmbH były dobre, ale po tym jak USA weszła w stan wojny, do kraju nazistów wstrzymano dalszy eksport. Odpowiedzią na to było powstanie w 1942 roku napoju o nazwie Fanta. Był to skrót od słowa „Fantasie”. Jego składnikami były m.in owoce i sacharyna oraz niewielka ilość cukru. Składniki musiały być łatwo dostępne, by zagwarantować masową produkcję.
Fanta odniosła wielki sukces. W 1943roku sprzedano ponad trzy miliony skrzynek. Orzeźwiający smak był jedną z przyczyn kupna, ale używano jej także do słodzenia innych napojów, bo cukier był ściśle racjonowany. Po wojnie Coca-Cola ponownie uruchomiła produkcję swoich napojów w Niemczech, przy wydatnej pomocy słynnego boksera Maxa Schmelinga, który był twarzą koncernu w Niemczech. Co do Fanty, to w 1960r Coca-Cola włączyła ją do koncernu, rozpoczynając sprzedaż w Stanach Zjednoczonych. Do dzisiaj napój ten jest sprzedawany w 180 krajach.
Kosmiczny wyścig
Wojna Pepsi z Coca-Colą miała również swój kosmiczny wymiar. Dwie puszki Coca-Coli w 1991 roku poleciały na stację kosmiczną Mir. Zostały specjalnie zaprojektowane, by otwarcie puszki nie skończyło się kosmiczną erupcją. Zainwestowano 250 tysięcy dolarów w opracowanie opakowania ze specjalnym wewnętrznym mechanizmem dozującym. Produkty Coca-Coli wahadłowiec Endeavour zabrał jeszcze w jedną podróż, w 1996 roku. Był to saturator podający Coca-Colę klasyczną, dietetyczną, i pomarańczowy Powerade. Eksperymenty jednak zakończyły się niepowodzeniem. Coca-Cola nie została kosmicznym napojem. Rywalizacja między oboma kocernami trwa nadal.Do Polski Coca-Cola trafiła już w 1957 roku. Jej dostępność była początkowo ograniczona wyłącznie do sklepów sprzedających za waluty. Coca-Cola produkowana była na amerykańskiej licencji pod nazwą Pesi-Cola w kultowych szklanych butelkach, z białym logo. Oficjalnie wprowadzono ją do wolnej sprzedaży w 1972 roku. Konkurs na pierwsze polskie hasło reklamujące napój wygrała … Agnieszka Osiecka. Było to słynne „Coca-Cola to jest to!”
Szkodliwość
Do dzisiaj Coca-Cola (mimo dość wysokiej ceny po wprowadzeniu tzw podatku cukrowego) jest wciąż popularnym napojem spożywanym do posiłków, służy jako składnik drinków, ale ma też inne zastosowania. Pewien wojskowy bedąc na misji zagranicznej opowiadał mi że nierzadki był widok Amerykanów, płuczących sobie jamę ustną Colą, bo jak twierdzili ”wypłukuje ona próchnicę”. Inne zastosowania Coca-Coli są rozmaite: usuwa tłuste plamy z tkanin, rdzę, a nawet poluzowuje przyrdzewiałe śruby. Usuwa krew z ubrań i innych materiałów. Usuwa też plamy oleju i smary w garażu. Oczyszcza garnki z kamienia i przypalone patelnie.Czyści zaciski akumulatorów samochodowych. Pieniądze zanurzone w Coli będą wyglądały jak nowe. Masz brudny brodzik? Dodaj dwie dwulitrowe butelki Coli, a usuniesz rdzę i kamień. Można usunąć lub rozjaśnić farbę na włosach polewając je Colą. Cola i folia aluminiowa nadadzą chromowanym częściom połysk.
Wypijając puszkę Coca-Coli dostarczamy jednorazowo organizmowi aż 5 gramów cukru (czyli 7 dużych kostek). Liczne grona przekonują o tym że częste picie Coca-Coli działa niezwykle niszcząco na organizm i może być nawet śmiertelne…Absurd? A jednak. Kiedy w Nowej Zelandii nagle zmarła 31-letnia kobieta, koroner napisał w raporcie, że to Coca-Cola była bezpośrednim czynnikiem jej śmierci. Okazało się, że kobieta wypijała aż 9 litrów Coca-Coli dziennie, dostarczając do organizmu 1 kg cukru!
Ludzie permanentnie pijący Coca- Colę mają o 48 proc. zwiększone ryzyko ataku serca i wylewu krwi do mózgu. Badanie opublikowane w magazynie „Respirology” wykazuje, że spożycie słodkich napojów jest również związane z zaburzeniami płuc i oddechu, takimi jak astma lub przewlekła obturacyjna choroba płuc. Cola zawiera kwas fosforowy, który również powoduje niedobory wapnia w organizmie, zmiękczając kości. Jakieś 45 minut po wypiciu właśnie puszki Coli, organizm zaczyna produkować zwiększoną ilość dopaminy. To hormon stymulujący „ośrodek przyjemności” w mózgu. Taka sama reakcja występuje po zażyciu heroiny. To nie jedyna wspólna cecha łącząca narkotyki i cukier. Od cukru również można się uzależnić.
W USA poza laboratoriami chemicznymi, tylko koncern Coca-Coli ma prawo masowo importować liście koki, które nadają napojowi charakterystyczny aromat. W 2001 roku związki zawodowe osób pracujących na plantacjach i w fabrykach Coca-Coli na całym świecie rozpoczęły bojkot produktów firmy Coca-Cola, ponieważ koncern korzystał z nielegalnych grup paramilitarnych w Kolumbii, aby zastraszać, grozić i zabijać swoich pracowników.
Za puentę tego tekstu niech wystarczy to, że Coca-Cola i Pepsi to prawdopodobnie najdroższe marki w historii. A “Coca-Cola” to drugie najszerzej rozpoznawalne słowo na świecie.
Tomasz Wojciechowski
Tekst ukazał się w koszalińskim tygodniku „Miasto”.