Zbliża się wielkimi krokami Boże Narodzenie. Tradycyjnie już to czas rodzinnych spotkań, pojednania, celebrowania, życzeń opłatkowych i pachnącej choinki . To też niestety bardziej przyziemne kwestie – święta kojarzą się dziś przede wszystkim z obżarstwem, całym tym blichtrem i szałem zakupów. Gdzieś niezauważalnie umyka nam cała otoczka duchowości . Ale jak to jest z tymi Świętami? Boże Narodzenie w tradycji chrześcijańskiej to święto upamiętniające narodziny Jezusa Chrystusa. Jest to liturgiczne święto stałe, przypadające na 25 grudnia (wg kalendarza gregoriańskiego).
Boże Narodzenie poprzedzone jest okresem czterech niedziel oczekiwania , zwanego adwentem. W innych Kościołach, (Kościoły wschodnie, Kościół prawosławny), Boże Narodzenie przypada obecnie na dzień 7 stycznia.W Kościołach chrześcijańskich święta Bożego Narodzenia zaczynają się od dnia poprzedzającego rocznicę narodzin Jezusa – Wigilii (wieczór 24 grudnia) W dniu tym tradycją w Polsce jest post. (bezmięsny, w pewnych. Punktem kulminacyjnym dnia jest uroczysta kolacja, do której tradycja nakazywała zasiadać po pojawieniu się na niebie pierwszej gwiazdki, na pamiątkę gwiazdy prowadzącej Trzech Króli. Świętowanie Wigilii, ani tradycyjny post w tym dniu nie są wspólne wszystkim chrześcijanom, np. protestanci nie zachowali specjalnych przepisów odnośnie do jedzenia lub niejedzenia mięsa. Chrześcijan prawosławnych obowiązuje w tym dniu ścisły post, aż do kolacji wigilijnej. Tradycją jest jedno nakrycie puste. O północy w kościołach rzymskokatolickich rozpoczyna się uroczysta msza zwana Pasterką. Następny dzień jest nazywany Bożym Narodzeniem, a 26 grudnia to w Polsce drugi dzień świąt obchodzony na pamiątkę św. Szczepana, pierwszego męczennika za wiarę chrześcijańską. Kolorem liturgicznym w okresie Bożego Narodzenia jest kolor biały.
Skąd wzięła się choinka?
Większość symboli Bożego Narodzenia ma swoje źródło zapewne w wierzeniach pogańskich. Choinka od wieków była podczas przeróżnych świąt obwieszana świecidełkami. Ostrokrzew służył Celtom do obłaskawiania chochlików, a jemioła do praktyk okultystycznych. Również wyznawcy Mitry i osoby obchodzące rzymskie Saturnalia obdarowywały się prezentami.
Narodziny Jezusa – niewyjaśniona zagadka
Ewangelie nic nie mówią o konkretnej dacie narodzin Jezusa. Zawarte jest tam co prawda stwierdzenie o jego narodzinach w czasie ogłoszonego przez cesarza Augusta spisu powszechnego, lecz historycy ustalili że spis taki jeśli miał w ogóle miejsce , odbył się w roku 6/7 nowej ery. Król Herod nie żył wówczas od przeszło 10 lat. Hipolit z Rzymu około 202 n.e. pisał w komentarzu do Ks. Daniela 4,23:”Chrystus narodził się w środę 25 grudnia, w 42 roku panowania Augusta”.
Nie wiadomo czy „panowanie” to liczyć należało od przyznania Oktawianowi tytułu Augusta (łac. „czcigodnego”) co nastąpiło 16 stycznia 27 p.n.e., czy od zwycięskiej bitwy pod Akcjum (2 września 31 p.n.e.). W pierwszym wypadku byłoby to ok. roku 14 n.e., w drugim jeszcze wcześniej. 25 grudnia przypada w środę w latach: 9 p.n.e., 3 p.n.e. i 9 n.e. Trudno jednak ocenić, skąd Hipolit czerpał swoje informacje. Inny chrześcijański pisarz, Klemens z Aleksandrii, opowiadał się za datą (według późniejszych przeliczeń) 17 listopada we środę, 3 r. p.n.e.
W VI wieku mnich rzymski Dionizy, zwany Małym przedstawił system liczenia lat naszej ery od daty założenia Rzymu. Dysponując wzmiankami w ewangelii że Jezus urodził się za panowania Heroda, założył że rok śmierci władcy pokrywał się z rokiem narodzin Mesjasza. Niestety popełnił błąd w wyliczeniach, gubiąc 4 lata. ( liczył początek nowej ery jako rok 754 od założenia Rzymu, gdy w rzeczywistości był to rok 750).Tak więc początek nowej ery niewiele ma wspólnego z datą narodzin Jezusa. Dokładniej pisze o tym np. A. Krawczuk ( “Herod , król Judei”). Datę 25 grudnia, przyjętą za czas narodzin Jezusa, próbuje też wyjaśnić tzw. hipoteza obliczeniowa. Jej autorem jest L. Duchesne, który opierając się m.inn na tekstach Statuta Hipolita Rzymskiego (ok. 170—235) w 1889 roku obliczył daty życia Jezusa. Według jego hipotezy, zakładającej idealne zsynchronizowanie czasu narodzin i śmierci ludzi doskonałych, Jezus narodził się 25 grudnia, a zmarł w dzień Paschy 25 marca (która jest zbieżna z biologiczną datą poczęcia). Inny pogląd głosi, że święto Bożego Narodzenia zostało przyjęte przez Kościół po zwycięstwie cesarza Konstantyna Wielkiego.
Pomijając niejasności zawarte w Biblii, dlaczego akurat grudzień i to 25?
Jeszcze w III wieku naszej ery chrześcijanie obchodzili to święto w różnych okresach czasu, na przykład 20 maja. Najstarsza wzmianka o dniu 25 grudnia jako o święcie Bożego Narodzenia pochodzi dopiero z roku 336. Dzień 25 grudnia miał być symbolem, gdyż wtedy przypadało pogańskie święto słońca ( „Natalis Solis Invicti”- Urodziny Niezwyciężonego Słońca). Obchody, do których ludność przywiązana była od wieków miały przybrać chrześcijański charakter. U schyłku Cesarstwa Rzymskiego, za panowania cesarza Aureliana powstał nowy kult. Obchodzone 25 grudnia, święto ku czci Sol Invicti, było świętem państwowym i pierwszy raz jest poświadczone źródłowo w roku 354, za panowania cesarza Juliana Apostaty. Kościół pod koniec IV wieku oficjalnie przepisał w tym dniu obchodzenie świąt Bożego Narodzenia. Nieco wcześniej, w dniach od 17 do 24 grudnia w Rzymie obchodzono Saturnalia – święto ku czci Saturna. Okres ten, przypadał na czas przesilenia zimowego (w starożytności wypadało to 24 grudnia), był czasem zabawy i obdarowywania się podarkami. Z czasem połączono to święto z obchodami Nowego Roku. Innym świętem pogańskim był perski kult Mitry, szlachetnego bóstwa słońca, który narodził się w ubogiej grocie. Ono również przypadało w okresie przesilenia zimowego, a dokładniej 25 grudnia, dzień ten był dniem jego narodzin.Obrzędy związane z przesileniem zimowymobchodzono już w epoce kamienia (tak przynajmniej sugerują niektóre teorie dotyczące kamiennych kręgów megalitycznych, które umożliwiały przewidywanie zmian w przyrodzie). U Słowian, już we wczesnym średniowieczu, było obchodzone pod postacią Godowego Święta .
Mędrcy czy królowie?
Grecki tekst ewangelii mówi że w Betlejem hołd dzieciątku złożyli magowie. Tak nazywano kapłanów irańskich. W nowszych tłumaczeniach magów nazwano mędrcami. Przekształcenie tej legendy w wizytę mędrców, następnie królów, miało bez wątpienia podnieść znaczenie narodzin Jezusa, dodać tej sytuacji blasku. Kilka pierwszych wieków chrześcijaństwa akceptuje jeszcze mędrców, ale w VI wieku rozpowszechnia się wierzenie że mędrcy byli królami. Jak mówił psalm 71 „ Królowie Tarsisu i wyspy przyniosą mu dary, królowie Arabów i Saby przywiozą upominki. I będą mu się kłaniać wszyscy królowie ziemscy, wszystkie narody będą mu służyć”. Dotyczyło to upragnionego, potężnego króla Izraela, oczekiwanego Mesjasza.
Ewangelia nic nie mówi o liczbie mędrców. W III wieku przedstawiano hołd dwóch mędrców , ale w wieku VI aż czterech. W chrześcijańskich kościołach wschodnich wierzono ze było ich aż dwunastu. Ostatecznie zaakceptowano liczbę trzech mędrców – królów ( zgodnie z biblijną liczbą darów). W przypisie zamieszczonym w katolickiej Biblii poznańskiej zwrócono uwagę:
„Na katakumbowych malowidłach występuje najczęściej trzech magów, ale nie brak też takich, na których widnieje dwóch, czterech, a nawet sześciu i dwunastu magów. Imiona Kasper, Melchior i Baltazar są późnego i niepewnego pochodzenia. Bezpodstawnie uważa się ich również za królów, bo ani Pismo św., ani najstarsza tradycja nie widziały w nich królów. Źródłem przypisania im tej godności była, jak się zdaje, błędna interpretacja słów Ps 71,10.greckie słowo magoi nie oznacza królów, lecz raczej posiadających astrologiczną wiedzę tajemną”.
Ewangeliczna historia Mędrców (astrologów, magów) opowiada o cudzoziemcach , którzy, wiedzeni gwiazdą, wyruszyli w drogę do Betlejem, które wyznaczyli jako miejsce narodzin wg. proroctwa w Księdze Micheasza (Mi 5, 1), aby złożyć pokłon narodzonemu królowi żydowskiemu. Mędrcy, odnalazłszy stajenkę betlejemską, ofiarowali Dzieciątku swoje dary, które należały wówczas do najcenniejszych: mirrę, złoto i kadzidło(kadzidło i mirra była wówczas w cenie złota, tę aromatyczną żywicę z rzadkich drzew palili w swoich pałacach jedynie najzamożniejsi).
Nie ustalono tez dokładnie imion podróżników. Jeszcze w VII stuleciu podawano imiona takie jak: Gathaspa, Bithisarka, Melchior. W zachodnim chrześcijaństwie popularnie nazywani są imionami Kacper, Melchior i Baltazar. Pamiątką tej historii jest liturgiczna uroczystość ObjawieniaPańskiego, w Polsce nazywana świętem Trzech Króli. Obchodzone jest ono 6 stycznia. Święto Trzech Króli należy do pierwszych ustanowionych przez Kościół. W kościele wschodnim znane już było uż w III wieku. Opis pokłonu Mędrców znajduje się w Ewangelii św. Mateusza (Mt 2,1-12). Ma swoją symbolikę: jest pokłonem udzi w ogóle, przed Bogiem Wcielonym.
Ciekawy jest też temat gwiazdy
Gwiazda wiodąca mędrców mogła być symbolem, odblaskiem wierzeń, poszukiwań które towarzyszyło tamtym czasom. Oczywiście, owa gwiazda wedle różnych teorii miała być kometą, planetą lub nawet statkiem kosmicznym. Z całą pewnością jaśniejąca gwiazda była efektem ogromnego znaczenia astrologii w tamtej odległej epoce, wiary we wpływ gwiazd na rzeczywistość dookoła.Ale kto wie czy istotnie nie pojawiła się na niebie niezwykła, jaśniejąca gwiazda , która wskazywała im drogę ?
Tomasz Wojciechowski