Święto Trzech Króli to dla nas wciąż jeszcze nowość. Obchodzone jest ono 6 stycznia, ale czy faktycznie wizyta monarchów miała miejsce? Było ich trzech, a może dwunastu? I wreszcie- czy byli faktycznie królami?
Grecki tekst ewangelii mówi że w Betlejem hołd dzieciątku złożyli magowie. Greckie słowo „magoi” nie oznacza królów, lecz raczej posiadających astrologiczną wiedzę tajemną, magów. Kolebką wiedzy tajemnej, wróżb, astrologii i magii był w starożytności obszar Mezopotamii, Babilon i późniejsza Persja. Magami nazywano kapłanów irańskich. Ponoć w swoją drogę do Betlejem wyruszyli oni ze starożytnego miasta Saveh. Z czasem zaczęto nazywać ich mędrcami, gdyż takie sformułowanie bardziej pasowało rozwojowi chrześcijaństwa. Przekształcenie magów w mędrców, następnie królów, miało bez wątpienia podnieść znaczenie narodzin Jezusa, dodać tej sytuacji splendoru. Kilka pierwszych wieków chrześcijaństwa akceptuje jeszcze mędrców, ale w VI wieku rozpowszechnia się wierzenie że mędrcy byli już królami. Ewangeliczna historia mędrców (lub jak kto woli astrologów, magów, królów) opowiada o cudzoziemcach , którzy wiedzeni gwiazdą, wyruszyli w drogę do Betlejem, tam mieli złożyć pokłon narodzonemu królowi żydowskiemu. Mędrcy, odnalazłszy stajenkę betlejemską, ofiarowali małemu Jezusowi swoje dary. A te należały wówczas do najcenniejszych: mirra, złoto i kadzidło. Po drodze do Betlejem, już po narodzinach dzieciątka odwiedzili jeszcze króla Heroda, którego zapytali o tajemniczą gwiazdę i narodziny przyszłego władcy Izraela.
Ilu było przybyszów? W III wieku przedstawiano hołd dwóch mędrców , ale w wieku VI już czterech. W chrześcijańskich kościołach wschodnich wierzono ze było ich aż dwunastu. Ostatecznie zaakceptowano liczbę trzech mędrców – królów ( zgodnie z biblijną liczbą darów). Tych trzech króli miało z czasem symbolizować Europę, Azję i Afrykę. Najczęściej spotykaną w sztuce sakralnej ilością królów, którzy ofiarowali dary Jezusowi była właśnie liczba trzy.
Czy liczba trzy może mieć jakieś szczególne, tajemne znaczenie? Była uważana za liczbę idealną, oddającą wielowymiarowość życia człowieka i jego naturę. Stąd najpewniej trzy dary, z których każdy miał określone znaczenie, składane przez trzech ludzi. Numerologiczna trójka symbolizuje harmonię- ciało, umysł i duszę. Odnosi się również do owoców harmonijnego związku pomiędzy mężczyzną i kobietą. Oczywiście, najważniejsza jest symbolika Trójcy Świętej.
Czy mędrcy faktycznie nazywali się Kacper, Melchior i Baltazar? Jeszcze w VII wieku naszej ery padały imiona Gathaspa, Bithisarka, Melchior. W zachodnim chrześcijaństwie mędrcy nazywani są imionami Kacper, Melchior i Baltazar. Kacper przedstawiany jest jako ofiarujący mirrę Afrykańczyk, Melchior to dający złoto Europejczyk, a Baltazar to król azjatycki, który przynosi kadzidło. Imiona mędrców mogły też być symboliczne. I tak Kacper (inaczej Gaspar) to imię perskiego pochodzenia. Ma ono swoje źródło w słowie oznaczającym „podskarbiego”, czy „stróża”. Melchior oznacza „króla światła” lub w bardziej biblijnym przekładzie – „Bóg jest moją światłością”. No i Baltazar. Imię to powstało od słowa Beltszassar, oznaczające „niech Bel zachowa jego życie”. Bel (Baal) w mitologii sumeryjskiej i później, w babilońsko- asyryjskiej oznacza boga.
Goście zjawiają się przed świętą rodziną ofiarowując dary. Złoto oznaczało oczywiście królewską godność. Kadzidło to sakralność, boskość, zmartwychwstanie. Mirra to natomiast wysuszony sok żywiczny drzewa balsamowego. Drzewo to rośnie we wschodniej Afryce i na Półwyspie Arabskim. Mirra używana była jako pachnidło, kadzidło i środek do balsamowania zwłok. Wino z mirrą służyło jako środek znieczulający. Mirra oznaczała zapewne zapowiedź męczeńskiej śmierci.
Święto Trzech Króli to współcześnie przede wszystkim pisanie poświęconą kredą inicjałów na drzwiach wejściowych do domu. Tradycja ta ma już kilka wieków. Począwszy od XVIII wieku upowszechnił się wspomniany zwyczaj święcenia kredy, którą w święto Trzech Króli na drzwiach pisano litery: C +M+ B (lub K+M+B) oraz bieżący rok. Nie jest to jednak skrót od imion trzech władców, jak powszechnie się przyjęło. Litery te są skrótem od łacińskiego: Christus Mansionem Benedicat (Niech Chrystus błogosławi temu domowi).
Na dzień Trzech Króli od XVI wieku poświęcane było złoto i kadzidło. W XVII wieku król Jan Kazimierz składał tego dnia na ołtarzu jako ofiarę wszystkie monety bite w poprzednim roku. Święconym złotem dotykano szyi, by uchronić od choroby. Poświęcanym kadzidłem (które było żywicą z jałowca) okadzano domy. Miało to znaczenie symbolicznego zabezpieczenia przed chorobami i nieszczęściami. Po uroczystym obiedzie, w tym dniu podawano zwyczajowo ciasto z migdałem. Znany był zwyczaj chodzenia dzieci z gwiazdą, a przy kościołach stały stragany, sprzedawano kadzidło i kredę.
Tomasz Wojciechowski.